Bireysel Emeklilik Sistemi nedir?

– Prof. Dr. Hadi SAĞLAM

& Sosyal hukuk alanında geliştirilen bir araç olan Bireysel Emeklilik Sisteminin alt yapısı daha da geliştirilerek sosyal düzen kurallarından biri haline getirilmelidir.

& Bireysel Emeklilik Sisteminde yeni yapılacak düzenlemeyi de taktirle karşılıyorum. Bireysel emeklilik fonunuzdan sistemden çıkmadan, kredi benzeri uygulamalara geçilmesi sistemin amacı bakımından önemsiyorum.

& Fonların profesyonel kişilerce yönetilmesi yanında BES fonunun bir tasarruf aracı olması, devlet desteğinin de sağlanması ciddi bir sosyal dayanışma müessesesi olduğu görülmektedir.

& Elbette bireysel emeklilik sistemiyle (uzun vadeli fon oluşturmak için bir tür teminat akçesi gibi) sosyal yaraların sarılması için böylesine önemli bir kurumun tecrübelerle daha da geliştirilerek yasallaşmasını önemsiyoruz.

& Bireysel emeklilik sistemi bir toplumun adeta sigortası mahiyetindedir.

& Oysa bugün bireysel emeklilik sistemini toplumda iyi anlatılamadığından bu kuruma karşı güven sorununun varlığını da görüyoruz.

& Keza toplanan fonların enflasyona yenik düşürülmemesi yanında bu fonlara aktif kullanım imkânları tanınması hususunda yeni düzenlemelere gidilmesi de elbette kaçınılmazdır.

& Bireysel emeklilik sistemi bir sosyal dayanışma yanında ciddi bir sosyal sigorta mahiyeti de arz etmektedir.

& Bireysel emeklilik sisteminin yasalaşması kadar önemli olan bu kurumun aktif bir şekilde sosyal hayatta ortaya çıkan problemlerin çözümünde  teminat sağlaması noktasında eksikliklerimiz olduğu kanaatindeyim.

& Toplum içerisinde pek çok aracın BES aracı ile yürürlüğünün sağlanabileceği de bilinmektedir.

& Evlilik gibi sosyal yardımlaşma ve dayanışma alanlarının her birinde insanımızı ihtiyaçlarının esaretinden kurtarabilecek tedbirler bu kurumun bünyesinde yürürlük sağlanabilir.

& Örneğin evlilik ve mehir gibi pek çok sosyal hayatımızı güzelleştirecek düzenlemelere bu kurumun bünyesinde yürürlük sağlanarak bu kurum daha işlevsel hale getirilebilir.

& Bunun için öncelikle gelir dağılımı sorunumuzun halledilmesi gerektiği de malumunuzdur.

& Bütün mesele  bu kurumun ihtiyari mi yoksa zorunlu mu olması gerektiği hususunda yeterli derinliğe sahip olmadığımız anlaşılmaktadır.

& Biz bir öneri olarak klasik dönem mehir sisteminin BES bünyesinde yürürlülüğünün sağlanması konusunda birkaç cümle edelim.

& Keza klasik dönem mehrin yürürlülüğü bile bireysel emeklilik sisteminde kurumsallaştırılabilir ve BES sistemi bünyesinde sosyal boşlukların doldurulmasına imkân tanıyan düzenlemelere gidilmesi de kaçınılmazdır.

&  Bu bağlamda bireysel emeklilik sistemi ile klasik dönem mehir müessesenin yürürlüğü sağlanabilir kanaatindeyiz.

& Bes aracı, mehir aracını taşıyabilir mi diyebilirsiniz.  Ailenizle birlikte hangi araçla seyahat etmek istersiniz bilemiyorum ama mehir müessesesinin yürürlülüğü BES sistemiyle sağlanmasının önünde kavram farklılığından başka hiç bir engel bulunmadığı kanaatindeyiz.

&  Zira evlilik, hayatın en önemli makas değişimidir. Evlilik, insanlık tarihinin en büyük sözleşmesidir. Öyle ki evlilik, bir aşka yuva kurmaktır. Evlilik, insanlık bahçemize atılan bir tohumdur. Evlilik, geleceği inşa edecek bir fidan dikmektir. Her kuşun bir yuvası, her ağacın bir gölgesi aranır. Arıda bal, ağaçta da dal aranır. Yoksa “single” olup “ebter” mi olmak istersiniz.

& Günümüzde bireysel sorumluluklar, genellikle azalmıştır. Kurumsallaşma zorunlu hale gelmiştir. Sorumluluk da bireysellikten, kurumsallığa aktarılmıştır.

& Özgürlük ancak bu sorumluluk temeli üzerinde yaşayabilir. Bu nedenle insanoğlu, varlığının en yüce değerlerinden biri olan özgürlüğünü kazanmak, genişletmek ve korumak için öteden beri mücâdele etmiştir.

& Günümüz sorumluluk hukuku, sorumluluğu bireysel olmaktan çıkarıp sorumluluğun organizasyonunu üçüncü kişilere yani sigorta şirketlerine vermiş, sorumluluğun devri yapılmıştır.

& Aile toplumun ilk kurumsal müessesesi, toplumun hücresidir. Mehir, bu müessesenin zorunlu sigortasıdır. Aile kurma özendirilmelidir. Keza ailenin sürekliliği için de tarafların haklarının korunmasına özen gösterilmelidir. Durumsallıklar dikkate alınmadığında, iki taraftan birine haksızlık edilmesi kaçınılmazdır.

& Mehir, bu dengenin bozulması veya kurulmasıyla ilişkilidir. Tüm bu sebeplerden dolayı bugün bazıları mehri, iki taraftan birinin maddi istismarı veya sebepsiz zenginleşmesi sayarlar. Bu durumsallık daha çok evlilik sözleşmesini sonlandırma yetkisi olan kocanın, evlilik birlikteliğinin sürdürülmesi için aile sigortası, kadına tanınan sosyal güvenlik teminatıdır.

& Mehir, belki de bir aşk bedeli, ailenin sürekliliğini sağlayan bir yaptırım veya zayıfı korumak için alınan bir tedbirdir. İslam öncesi bir örf ve adet olan mehir, İslam dinince de tadil edilerek kabul edilmiştir. Anadolu’da çoğu kez ihmal edilen nassi bir emrin yürürlüğü toplumda pek görülmez. Bu kavram ve yürürlüğü mahzun düşmüştür. Sözde olsa da, özde çoğu kez yoktur. İslam’ın pek çok emri gibi o da aramızdan dargın ayrılmıştır.

& İslâm hukukunda aileyi korumaya yönelik ödenen mehir, insanlık tarihi kadar eskidir. Mehir müessesesi, aile birliğinin sürekliliğini sağlama amacına yönelik hukuki bir yaptırımdır. Mehrin asıl gayesi, aile birlikteliğinin sürekliliğinin korunması amacına yönelik sosyal güvenlik teminatıdır. Mehrin sosyolojik yönü bir tarafa, bugün hukuki yönü daha önem arz eder.

& Bilindiği gibi İslam dinince aile, en önemli kurumdur. Boşanma ise en nefret edilen durumdur. Dünya geneline bakıldığında başta ÇİN’de boşanma olaylarında bir artış gözlemlenmiştir. Toplumlar için boşanma bir tehlike kabul edilmiştir. Boşanmada zararı genellikle kadın görmektedir. Bu tehlikeye karşı tedbir araçları devreye sokulmuştur. Bu araçlardan biri de sigorta şirketleridir.

& Sigorta şirketleri, ‘’evlilik sigortası’’ uygulaması başlatmışlardır. Bugün pek çok ülkede boşamayı önlemeye yönelik tedbirler alınmaya başlanmıştır. Kadınlar, bu uygulama sayesinde evliliklerinin uzun sürmesini güvence altına almış oluyorlar. Erkekler de parayı kadınlara bırakmamak adına boşanmaya kolay kolay cesaret edemiyorlar. İşte bizim İslâm hukuk geleneğimizdeki mehir kavramı tam da bu noktada etkinliğini gösteriyor.

& Bugün mehir müessesesinin yürürlüğü, içsel ve dışsal yaptırımlarla kendini gösterir. Mehir; vicdani yaptırım, sigorta şirketleri, nafaka hukuku, yasal mal rejimi, Bireysel Emeklilik Sistemi gibi araçlarla yürürlüğü sağlanabilir.

& Nikâh ve talak, önemine binaen şekil şartına bağlıdır. Çünkü nikâh da talak da ciddi bir karardır. Tarafların hak ve hukukunun korunması gerekmektedir. Bunun için de sözleşmeleri düzenleyen, boşanmada hakları dağıtan bir hukukî kuruma ve yaptırıma ihtiyaç duyulmuştur.

& Nasların önerisi olan mehir, ilkesel bir zorunluluktur. Bu bağlamda günümüzde mehir, duygusallıktan çok ilkesellik ve hukukilik bağlamında ele alınmalıdır. Mehir müessesesinin yürürlüğü bugün pek çok araçla sağlanabilir. Bu ilahi emrin yürürlüğü BES projesi kapsamında işlevsel hale getirilebilir. Günümüzdeki BES projesinin kapsamına klasik dönem mehir aracının yürürlüğü sağlanabilir.

& Bunun için BES tasarruf sandığı bünyesinde klasik dönem mehir uygulamasının icrası önünde hiçbir engel bulunmamaktadır. Bugün evlenecek çiftlerin peşin veya taksitli (muaccel / müeccel) olarak kararlaştırılan mehrin, devlet destekli BES projesi kapsamında yürürlüğünün sağlanması mümkündür. Evlenecek çiftlerin kararlaştırdıkları mehrin miktarını BES aracılığıyla teminat altına almak, mehrin yürürlüğü açısından önemli bir proje gibi durmaktadır.

& Öte yandan BES’e evli çiftlerin katılımı teşvik edilmelidir. Evlenecek çiftlere, devlet katkı payının artırılması ile evliliğe teşvik teminatı da sağlanmalıdır. Aile kurma özendirilmelidir. Keza ailenin sürekliliği için de tarafların haklarının korunmasına özen gösterilmelidir.

& Evlenecek çiftler, klasik dönemdeki mehir anlayışı da dikkate alınarak hukuki bir zemine oturtulmalıdır. Çeyiz hesabı gibi hesaplar için yapılan bazı düzenlemelerle birlikte daha sağlıklı bir yapılanmaya geçilmelidir. Kadın için mehir olarak BES’e peşin veya veresiye yatırılan mehir primi, gelecekteki tehlike (ölüm veya boşanma) gerçekleştiği takdirde kendisine bir teminat sunulabilir.

& Sosyal güvenliğin zorunlu araçları arasında sayılabilecek mehrin yürürlüğü böylece sağlanmış olur. Gerçi BES, herkeste tasarruf bilinci aynı olmadığından, zorunlu bir tür tasarruf sandığı mahiyetinde olduğu, mehir ise pek çok hikmeti bulunan bir emirdir. Ancak BES ve Mehir gibi iki araçla hem aile birlikteliğinin sürekliliği hem de kadına sosyal güvenlik teminatı sağlanmış olmaktadır. Her iki müessesenin amaçları açısından bir yönüyle benzerlik bulunmaktadır.

& Sonuçta mehir konusunda lafızdan çok amaca hizmetin gerçekleştirilmesi için kurumsal yapılanmalara ve yapısal değişikliklere gidilmesi de kaçınılmazdır. Birey ve toplumların geleceği açısından önemli bir yere sahip olan mehir müessesesi, vicdani bir yaptırımla çoğunlukla savsaklandığı, bu konuda alınması gereken tedbirlerin alınmadığı, sonuçta tarafların; (kadın/erkek) hukukunun korunmadığı, korumasız ve güvencesiz bırakıldığı, bu hak kayıpları sebebiyle hukukun varlığına ihtiyaç duyulduğu da açıktır.

& BES bünyesinde yasal mehir fonu hesabı oluşturularak daha cazibeli hale de getirilebilir. Boşama erkekten kaynaklanıyorsa, bu fondaki meblağ mehir hakkı olarak kadının mal varlığına, zina veya başka bir sebeple kadından kaynaklanıyorsa fon meblağı erkeğin mal varlığına aktarılır. Bu durumda tarafların açtıkları boşama davasında boşamaya neden olan sebepler dikkate alınarak, boşamada suçlu olana göre belirlenmelidir. Nikâh akdini bozan taraf mehir hakkından yararlanamaz.

& Koca tarafından boşamalar, ölüm ve nikâh akdiyle tesmiye edilen mehir miktarı her halükarda kadının hakkıdır. Çalışan kadının sosyal güvenliği bulunmaktadır. Ancak çalışmayan kadınlara bu mehir fonuyla sosyal güvenlik sağlanabilir. Mehir hesabıyla BES daha cazibeli hale dönüştürülebilir. BES aracıyla mehir aracı taşınabilir. Tabi ki bunun için araca değil, mahiyete bakılmalıdır.

& Bugün BES projesi, bir devlet projesidir. BES, bir sigorta değildir. BES, bireysel bir tasarruf sandığıdır. Sadece toplanan fonların yatırımlara yönlendirilmesiyle ekonomik olarak sosyal dayanışma sağlamaktadır. Sigorta, ölçülen rizikoların ortaklaşa karşılanması hadisesidir. BES bugün, klasik dönemdeki kâr ve zarar (mudârabe) ortaklığı şeklinde yürüyen bir sistemin adıdır.

& Öte yandan BES fonunda toplanan paraların faizli enstrümanlarda değerlendirmesi tartışmayı beraberinde getirmiştir. Bu tür gelir, inanç yapılarına zıtlık oluşturduğundan müspet bakılmamıştır. Ancak bugün SPK’nın (Sermaye Piyasası Kurulu) aldığı bir kararla zorunlu (tahvil ve hazine bonosu) araçlara son verilmiştir. Bu kültür probleminin önüne de geçilmiştir. Bugün BES sistemine dâhil olan bireylerin fonlarını kendi istedikleri meşru alanlarda değerlendirme fırsatı da sunulmuştur. BES’e katılan bireye, kendi fonunu meşru zemin ve alanlarda değerlendirme imkânı da verilmiştir.

SAYGILARIMLA