Şeyhliğimi İlan Ediyorum!..

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Bu başlık şaşırtıcı ve iddialı olabilir. Ancak biraz sabrederseniz, hangi açılardan ve niçin şeyhliğimi ilan ettiğimi açıklayacağım.
Ama önce ‘şeyh’ kelimesini açıklamak gerekir.

-Önce Arap dilinin eski ve temel sözlüklerine bakalım:

a.Şeyh, ihtiyarlık alameti beliren kimse. Bu ihtiyarlığın 50 ile ömrün sonuna kadar, 50 yaştan 80 yaşa kadar olduğu söylendi. (İbni Manzur, Lisânu’l-Arab, 8/173. el-Fîrûzâbâdî, el-Kâmusu’l-Muhît, s: 254)

b.Şeyh; yaşlanmış, yaşı ilerlemiş kişiye şeyh denir. Ayrıca yaşlılaırın yapısında tecrübeli ve bilgili olma özelliği olduğundan dolayı, bu kelime bizim aramızda bilgisi fazla olan kişiler ile ilgili kullanılır. Yaşlılığı açık olan yaşlı anlamında… (el-Isfehânî, R. el-Müfredât, s: 367)

-Şimdi de modern Arapça sözlüklere bakalım:

a.Şâha fiili; yaşlanmak, bitki kuruyup liflenmek, şeyh; yaşlılığı idrak eden. Genellikle 50 yaş ve üzeri, ‘kehl (orta yaş)’ ile ‘herem (ileri yaş)’ arası ihtiyar.
İlim, fazilet ve yönetimde önde olan. Şeyhu’l-beled: Bir köyü idare eden başkan. (Komisyon, el-Mu’cemu’l-Vasît, s: 502)

b.Şeyh; üstad, âlim ve kavmin büyüğüne reisine denilir. Bir kavmin ilim, fazilet, makam ve benzeri konularda önde olan kimse. Şeyhu’l-mer’e; kadının kocası demektir. Şeyhu’n-nar, şeytandan kinâyedir. (Sarkis, el-Müncid, s: 411)

c.Şâha fiili; (masdarı; şeyh, şuyûhah) yaşlanmak, ihtiyar olmak, bitki kuruyup liflenmek. Şeyh (çoğulu; şuyûh, meşâyih, eşyah); yaşlı adam, ihtiyar, reis. Şeyhuhah; yaşlılık. (Sarı, M. el-Mevârid, s: 848)

-Bir de Türkçe sözlükte şeyhin anlamlarına bakalım:

1.İhtiyar, yaşlı, koca, pir.
2.Yaşlı, muhterem, mübarek, ulu kişi.
3.Yetkili kişi, reis, önder.
4.Tarikat piri, tarikat başı, tekkeyi idare ile muhib ve dervişleri irşad etmek yetki, ehliyeti ve liyakatine sahip olan kişi.
5.Din ve fıkıh âlimi. (Doğan, M. Büyük Türkçe Sözlük, s: 1536)

Şeyhlik: 1.Şeyh olma hâli, tarikat reisliği. 2.Yaşlılık.
Şeyhân: İki büyük hadis âlimi, İmam-ı Buhârî, İmam-ı Müslim. İki büyük fıkıh âlimi Ebû Hanîfe ve talebesi Ebû Yûsuf.
Şeyheyn: İki şeyh, hz. Ebu Bekir ve hz. Ömer.
Şeyhu’l-beled. 1.Belde şeyhi, belediye reisi. 2.Köy kâhyası, köy muhtarı. (Doğan, M. Büyük Türkçe Sözlük, s: 1536)

-Hadis ilminde şeyh

“Kendisinden hadis rivayet edilen hoca” mânasına gelir Hakkında “şeyhun” lafzına yer verilen râvinin rivayeti terkedilmezse de tek başına delil olarak alınmaz. Şeyh kelimesi râvinin fâkih olmadığını belirtmek üzere de kullanılmıştır. (Yücel, A. TDV İslâm Ansiklopedisi, 39/50)

-Tasavvufta şeyh

Velî, pîr ve mürşidle eş anlamlı olarak kullanılmış. Buna göre şeyh “tâliplere doğru yolu gösteren ve onları irşad eden kimse” demektir. İlk âbid ve zâhidlerin şeyh olarak anıldığına dair bir bilgi bulunmamaktadır. Kelimenin bu anlamıyla IV. (X.) yüzyılın ortalarından itibaren yaygınlık kazanmaya başladığı sanılıyor. (Öngören, R. TDV İslâm Ansiklopedisi, 39/50-52)

Tasavvuf ıtılahında şeyh; tarikat piri, mürşid, üstad anlamındadır. Şeyh kendisine intisab eden sâliklere kabiliyetlerine göre önderlik eder, faydalıyı ve zararlıyı gösterir, kalplerine Allah sevgisini yerleştirmeye çalışır.

Şeyh kitap ve sünneti iyi bilen bir âlim, Allah Rasûlünün ahlâkıyla ahlâklanmış kimse ve ayrıca Peygamber’e kadar uzanan kesiksiz bir silsileye sahip olmaldır. (Yılmaz, H. K. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, s: 183-184)

-Şeyh kelimesi Kur’anda 3 tekil, 1 defa da çoğul (şuyûh) şeklinde hepsinde de sözlük anlamıyla geçiyor.
“Musa, Medyen suyuna varınca, orada (hayvanlarını) sulayan bir çok insan buldu. Onların gerisinde de, (hayvanlarını) engelleyen iki kadın gördü.

Onlara: Derdiniz nedir? dedi. Şöyle cevap verdiler: Çobanlar sulayıp çekilmeden biz (onların içine sokulup hayvanlarımızı) sulamayız; babamız da çok yaşlıdır (ihtiyardır).” (Kasas 28/23)

“(İbrahim’in hanımı:) Olacak şey değil! Ben bir kocakarı, bu kocam da bir ihtiyar (yaşlı) iken çocuk mu doğuracağım? Bu gerçekten şaşılacak bir şey! dedi.” (Hud 11/72
“(Yûsuf’un kardeşleri) Dediler ki: Ey aziz! Gerçekten onun (küçük kardeşin) çok yaşlı (ihtiyar) bir babası var. Onun yerine bizim birimizi alıkoy. Zira biz seni, iyilik edenlerden görüyoruz.” (Yusuf 12/78)
-Şuyûh-yaşlılar olarak
“Sizi topraktan, sonra meniden, sonra alakadan (aşılanmış yumurtadan) yaratan sonra bebek olarak çıkaran, sonra sizi güçlü kuvvetli bir çağa erişmeniz, sonra da ihtiyarlar olmanız -ki içinizden daha önce vefat edenler de vardır- ve belli bir vakte ulaşmanız için sizi yaşatan O’dur. Umulur ki düşünürsünüz.” (Mu’min 40/67)

Şeyh, çeşitli İslâm devletleri ve toplumlarında saygınlık ifadesi olarak bir çok anlamda kullanılmıştır.
Araplar’da kabile başkanlarına seyyid veya reis denildiği gibi şeyh adı da verilmekteydi.
Çeşitli ilim dallarında otorite kabul edilmiş âlimlere de şeyh denilmekteydi: Şeyhü’l-müfessirîn, şeyhü’l-muhaddisîn, şeyhü’l-fukahâ, şeyhü’l-kurrâ gibi.
Bazı kurum ve kuruluşların başında bulunan üst düzey görevliler şeyh olarak isimlendirilmektedir. Meselâ Ezher’in en yüksek yöneticisine şeyhü’l-Ezher denilir

Osmanlı Devletinde dinî kurumların, mahkemelerin ve ilmiye sınıfının reisi durumundaki en yüksek rütbeli din adamına şeyhü’l-islâm denirdi.
Ahî teşkilâtında ve loncalarda bir esnaf birliğinin başı durumunda olan kimse de şeyh unvanıyla bilinirdi (sahaflar şeyhi gibi).
Bir imareti yöneten kimse şeyh-i imâret,
vezirler içerisinde en yaşlı kimse şeyhü’l-vüzerâ derlerdi.

Günümüzde özellikle Arap ülkelerinde devlet başkanları, bürokratlar, çeşitli ilmî ve idarî görevlilerle kabile reisleri ve toplumun önde gelenleri için şeyh unvanı kullanılmaktadır. (Avcı. C. TDV İslâm Ansiklopedisi, 39/49)

Yine günümüzde Araplar arasında bizdeki hoca karşılığı olarak üstad, şeyh ünvanları kullanılıyor. Bununla asla tarikatlardaki şeyh anlamı kasdedilmiyor. Maalesef bu kelime Türkçe’de anlam daralmasına uğramış.

Görüldüğü gibi şeyh kelimesi tek başına ve kalıp olarak pek çok şey için kullanılmış ve kullanılıyor.
Ama özellikle eski ve yeni Arapça sözlüklerin hiç birinde şeyh kelimesi tasavvuftaki anlamıyla geçmiyor.

-Şimdi üç alanda şeyhliğimi ilan edebilirim.

Birincisi ihtiyar anlamıyla. Evet yetmişinde bir ihtiyar/yaşlı anlamında bir şeyhim…

İkincisi hoca anlamıyla. Evet fakülteden sonraki bütün hayatımda farklı yerlerde ders verdim. Eğitim alanında hocayım/öğretmenim, yani şeyhim. (İş yerinde arap arkadaşlar bana ‘şeyhunâ-şeyhimiz’ diye hitap ediyorlar)

Üçüncüsü tecrübe alanında. Evet bir çok konuda gençlerden daha tecrübeli ve belki biraz daha bilgili sayılırım. Bu alanlarda onlara göre şeyhim…
Tasavvufi (tarikatlardaki) anlamda şeyhiliğimi ilan edemiyorum, zira bu alanda yetkim yok… Herhangi bir yerde reis, başkan, önder, ulu kişi de değilim…

Hüseyin K. Ece
12.08.2023